Rabu, 25 Januari 2012

Pangater, Pangiring, miwah SeseLan


A. PANGATER.:
Pangater Inggih Punika : penganggen kruna, sane magenah ring arep kruna inucap. Sane kabaos pangater : a, ka, sa, di, pa, nga, pi, parama(prama, Kuma, kapi, kami, ma, wi, swa, upa, pati, bra, para, pra, pari, nir, nis, duh, dur, su, dus.

TEGES PANGATER INGGIH PUNIKA :
1. teges pangater “a” :
         a. Nyihnayang nungkasin upami : Acala. Mateges nenten obah. Cala = Obah
         b. Nyihnayang madue kahanan. Upami : abagus. Abagus pangadegipun = yukti  bagus
         c. Nyihnayang wilangan. Upami : baase akarung. msl…
         d. Nyihnayang nganggen, Upami : Ida sampun angrangsek Busana,
         e. Nyihnayang wiadin ring kahanan, Upami : Titiang wantah jadma jagul apunggung, during resep ring wirasan kekawin punika.
         f. Nyihnayang nguwahin kruna dados Kruna Kria Lumaksana, sakewanten maweweh anusuara, Upami : perih = a + perih - a(m) + perih = amerih (tan mari angulih-ulih, amerih sutreptining Negara.
2. Teges Pangater “ka” :
         a. Nyihnayang kruna kria Linaksana : Dados gentosin antuk pangiring “a” , Umpaminyane : Kadaar = daara. “ Suba karaar nasine Geg?” tegesipun : Nasine suba daara.
3. Teges Pangater “sa”.
         a. Nyihnayang kuuban : Saluir sane sampun majangkepan patut tedun makrama desa
         b. Nyihnayang wewatesan. Upami “ Sasuenida jumneneng agung. Jagate gemuh raharja.
         c. Nyihnayang  satunggil . Upami : Sapeteng-peteng ya luas memancing.
4. Teges Pangater “ di”.
Nyihnayang pisarat. Upami : Mangde digelis ugi margi Punika kapuputang.
5. Teges Pangater “ pa”
         a. Ngawangun Kruna Aran Niskala, Upami : Patakon Beline keweh anake nyautin
6. Teges Pangater “pi “
         Ngawangun Kruna Aran sane mateges nyujatiang, Upami : eda nema engsap kapin pitresnan anak
7. Teges Pangater “ parama”
         Nyihnayang pamekas, pinih utama, upami : Parama ledang kayunida Sang Prabu, antukan para prtakjanane sampun tak kirangan sandan lan pangan.
8. teges pangater “kuma”
         Nyihnayang marupa sakadi, Buka. Upami : Panak kedis darane mara kumajaum.
9. Teges Pangater “ kapi” “
         Nyihnayang teges Kruna Lingganipun. Upami : Sane kapiandel wantah Dane kriana Patih Agung.(Kapiandel = pinih andel= cager)
10. Teges Pangater “kami” :
         Tegesnyane pateh sakadi Pangater kuma”. Upami “ Malarapan antuk manah dread baktu, kamipurun titiang matur, marupa jagra winungsu ring I Ratu.
11. Teges Pangater “ma” :
         a. Nyihnayang Kria Lumaksana. Upami : Enggalang ja majalan, apang tusing petengan di jalan
         b. Mikolihang sakadi kruna Lingganipun. Upaminyane : Ya setata mabati madagang saang, awanan seleg pesan ya nyemak gaene ento
         c. Nyihnayang nganggen, Upami : Alit-alite tusing dadi mabaju batik yan katuju masuk malajah.
         d. Nyinahang pernah/papernahan (genah = tempat/kewajaran) Upami : Tiang patut mabeli teken I Wayan Koplar
         e. Nyihnayang madaging Upami : Bubuh kacang ijone ento, magule Bali.
         f. Nerangang kahanan, sampun puput kalaksanayang. Upami “ Bebantenane maebe siap biing mapanggang.
         g. ngawangun kruna pidarta. Upami “ Eda makrasapan majalan di sisin tukade, wireh pelih abedik ngranayang labuh.
         h. ngamedalang wiadin ngawetuang, Upami : Ida mabaos teken para panjak lan waduane makejang.
         i. Nyihnayang madrewe. Upami : Cecirenida sang maraga darma, maguna lewih tur maambek welas asih
12. Teges Pangater “wi”
         a. Nyihnayang mabuat. Upami : Ida Sang Prabu Rahwana, wiakti ratu wimoha
         b. Nyinahang nulak. Upami : Bebuatipun mangda sadia rahayu, luput saking lara wigna.
13. Teges Pangater “upa” :
         Mateges saluiring. Upami “ Upacara piodalane sampun cumawis
14.  Teges Pangater “swa” :
         Mateges antuk dewek, Upami : Ngiring ngayah ring swanegara manut swadarma lan swakarya soang- soang.
15. Teges pangater “pati” :
         Mateges Mawanti – wanti, Upami “ Plaibne PatiLuplup, tusing karuan tetujonne, wireh karauhan Bapak Polisi.
16. Teges Pangater “bra”
         Mateges setata. Upami : Ya mula anak bragedegan. Kewala madingeehang munyi keras setata mesuang munyi bangras tur salah tampi.
17. Teges Pangater “para” :
         Mateges sakancan, Upami : Para baudanda lan paramantri sami ampun sayaga natak bebaos Ida Sang Prabu.
18. Teges Pangater “Pra “
         Mateges mabuat, Upami : Ida Sang abimanyu wiakti sang ksatria prawira ring jurit.
19. Mateges ebek, sering- sering, Upami : Sampunang alit-alite pariceda ring anake sane maraga lingsir
20. Teges Pangater “Nir”:
         Mateges tanpa utawi tan medaging, Upami Nirguna pisan titiang kantun maurip, salamine nandang jengah.
21. Teges Pangater “dur “ :
         Nyinahang kawentenan pakardi sane kaon. Upami “ Durgama pisan genahe irika, mawinan nenten nahenin karauhin olih imanusa. Tegesipun kalintang kaon.
22. Teges Pangater “su” :
          Mateges becik, Upami : Ida Sang Wibisana sujati ida maraga sujana sulaksana






B. INDIK SESELAN
         Seselan inggih punika, panganggen kruna sane genahnyane ring tengah. Sane kabaos wiadin mawasta seselan, Minakadi : in, um, el, er, miwah ed.

1. Teges seselan “in” :
         Nyihnayang Kruna Kria Linaksana, sampun puput kalaksanayang. Upami : Wus sinurat ring Rahina Redite Umanis Wukir.
2. Teges Seselan “um" :
         Nyinahang Ngelaksanayang karya/Kruna kria Lumaksana. Minakadi :
sahur  = sumahur, lampah = Lumampah, Msll
3. Teges Seselan “ el, er ed” :
          Nyinahang ceceh, mawanti-wanti, lumrah ipun
nyinahang tetuladan suara 
Upami : Sebseb + el = selebseb,  keteg + er = kereteg, Gebug + ed= gedebug, msll.
Nyinahang sekadi kruna aranipun .
Upami : tapak + el = telapak, gigi + er = gerigi, genteng + el = gelenteng, msll…

C. PANGIRING
         Sane kabaos Pangiring, inggih punika “ Pangnggen kruna sane magenah ring pungkur. Pangiring-pangiring punika minakadi “ a, an, ang(yang), in, ing(ning), e, ne, en, wait, man, wan.
1. Teges pangiring “a” :
         a, Nyinahang karya sane kakaryanin olih jadma sane karaosang (orang ke3). Upami “ dukain + a, tingalin + a.
Wimba ring lengkara : Ngelemang titiang wawu dukaina olih I Guru. Suba tingalina tiang epuh magarapan, masih ya enu bengong-bengong, msll,,
         b. Nyinahang padrewean, Upami : Pianak + a = pianaka ada tuah dadua,
2. Teges Pangiring”an”
         a. Nyinahang kahanan nglangkungin sane lianan. Upami : Punyan nyuhe tegehan teken punyan biune.
         b. Nyinahang langkungipun kalintang. Upami “ ya anak buka sesenggakane, jlema lantangan batis, joh-joh pagelahan anake bakat baana ngalih.
         c. Nyihnayang ngwangun Kruna Aran “ Upami Jani mula dina sangkepan Subak.
         d. Nyihnayang Kruna aran Niskala, : Upami “ Yan Kamulan tusing duman I dewek, eda bena marikosa.
         e. Nyihnayang prabot, Upami : Jemakang meme kikihan, lakar ngae santen
         f. Nyihnayang kruna Aran sekadi Kruna Lingganipun “ Upami “ Ditu di Jlingjingan ebune pejang bapa bulihe, ngantosang dewasane mamula.
         g. Nyihnayang wewatesan , Upami :Waian tiang majalan, sawireh motore kelang.
         h. Nyinahang genah , Upami : Kawanguna sekolahan, genah melajahang budi.
         i. Nyihnayang Makueh , Upami : Anake cerik ane tonden matuuh liwat telu bulan, tonden dadi anggoin mas, masan, msll.
         j. Nyihnayang tetuladan barang , Upami “ gaenang adine kapal-kapalan lakar pulanga ditelagane.
3. Teges Pangiring “ang” :
         a. Nyinahangkarya matetulung. Upami : Jemakang malu adine nasi, witeh uli tuni tonden madaar.
         b. Nyihnayang ngelaksanayang karya (Lumaksana ) Upami “ Tegarang satuayang malum kenken pangawitne.
         c. Nyinahang makta miwah nglaksayang karya, Upami : Tegarang satuayang malu, kenken pangawitne.
         d. Nyinahang sakadi Kruna Lingganipun. Upami : Enggal pesan ya ruyug, sujatine ya anak sedeng adiang ping pindo.
         e. Nyinahang Karya kala punika, Upami : ya setata bangun ngedas lemahang.
4. Teges Pangiring”in”
         a. Nyinahang karya matetujon ring panandangipun, Upami : Ya suba magarapan, mula tuara dadi barengin nyen-nyen.
         b. Nyinahang wewatesan, Upami : di Jeron Bapak Prebekele ada karya ngrorasin.
         c. Ngwangun rasa ring panandangipun, Upami : Uparenggan tetamanan punika wiakti ngulangunin pisan.
         d. Nyihnayang karya matetulung, Upami : Ampakin ya kori.
         e. Nyinahang karya mawanti-wanti. Upami : Butbutin malu bulun siape.
         f. Nyinahang kahananipun lintangn. Upami : Pategehin pundukan carike ento, apang tusing dadi lancah blabar.
5. Teges Pangiring “ing = ning”
          Pangiring ing/ning punike saimper ring pangiring “ne”, Upami : Pamuput Ngacep-acep Ida Betara ring luring akasa = sane malingga malinggih ring luring akasa
6. Teges Pangiring “ e”
         Nyinahang panuek kruna lingganipun, Upami : Jame suba nyinahang pukul 10.50 manut dedauhan Indonesia sisi kauh.
7. Teges Pangiring “ne”
         a. Nyinahang barang punika drewen anak sane karaosang ( orang ke 3), Upami : Limane gede gati.
         b. Ngwangun Kruna Aran, Upami : Dalemne atungtung nyuh.
         c. Nuekang Kruna Keterangan, Upami “ Pangawitne ya ngorahang tuara nyak.
8. Teges Pangiring “en, wati, man, wan”
Nyinahang Pakaryan sane pacing kalaksanayang during majanten, Upami : 
- Anak istri sane sampun ngamolihang ring indik kekawian, kabaos sang rumaga sastrawati.
- Anake sane seneng matulung urip, welas asih, tur malaksana rahayu, wantah patut kabaosang budiman.
- Ida Sang Prabu Salya, wiakti ratu saktiman tur kabiuhaning wadua miwah bala peka.
- Sang Wibisana diastu tosning raksasa, sakewanten pakayunane suci, mawinan Ida kabaos sang Gunawan, Msll.

0 komentar:

Posting Komentar