A. PANGATER.:
Pangater Inggih Punika : penganggen kruna, sane magenah ring arep kruna inucap. Sane kabaos pangater : a, ka, sa, di, pa, nga, pi, parama(prama, Kuma, kapi, kami, ma, wi, swa, upa, pati, bra, para, pra, pari, nir,nis , duh, dur, su, dus.
TEGES PANGATER INGGIH PUNIKA :
Pangater Inggih Punika : penganggen kruna, sane magenah ring arep kruna inucap. Sane kabaos pangater : a, ka, sa, di, pa, nga, pi, parama(prama, Kuma, kapi, kami, ma, wi, swa, upa, pati, bra, para, pra, pari, nir,
TEGES PANGATER INGGIH PUNIKA :
1. teges pangater “a” :
a. Nyihnayang nungkasin upami : Acala. Mateges nenten obah. Cala = Obah
b. Nyihnayang madue kahanan. Upami : abagus. Abagus pangadegipun = yukti bagus
a. Nyihnayang nungkasin upami : Acala. Mateges nenten obah. Cala = Obah
b. Nyihnayang madue kahanan. Upami : abagus. Abagus pangadegipun = yukti bagus
c.
Nyihnayang wilangan. Upami : baase akarung. msl…
d. Nyihnayang nganggen, Upami : Ida sampun angrangsek Busana,
d. Nyihnayang nganggen, Upami : Ida sampun angrangsek Busana,
e.
Nyihnayang wiadin ring kahanan, Upami : Titiang wantah jadma jagul apunggung,
during resep ring wirasan kekawin punika.
f.
Nyihnayang nguwahin kruna dados Kruna Kria Lumaksana, sakewanten maweweh
anusuara, Upami : perih = a + perih - a(m) + perih = amerih (tan mari
angulih-ulih, amerih sutreptining Negara.
2. Teges Pangater “ka” :
a.
Nyihnayang kruna kria Linaksana : Dados gentosin antuk pangiring “a” ,
Umpaminyane : Kadaar = daara. “ Suba karaar nasine Geg?” tegesipun : Nasine
suba daara.
3. Teges Pangater “sa”.
a. Nyihnayang kuuban : Saluir sane sampun majangkepan patut tedun makrama desa
a. Nyihnayang kuuban : Saluir sane sampun majangkepan patut tedun makrama desa
b.
Nyihnayang wewatesan. Upami “ Sasuenida jumneneng agung. Jagate gemuh raharja.
c.
Nyihnayang satunggil . Upami :
Sapeteng-peteng ya luas memancing.
4. Teges Pangater “ di”.
Nyihnayang pisarat. Upami : Mangde digelis ugi margi Punika kapuputang.
Nyihnayang pisarat. Upami : Mangde digelis ugi margi Punika kapuputang.
5. Teges Pangater “ pa”
a.
Ngawangun Kruna Aran Niskala, Upami : Patakon Beline keweh anake nyautin
6. Teges Pangater “pi “
Ngawangun Kruna Aran sane mateges nyujatiang, Upami : eda nema engsap kapin pitresnan anak
Ngawangun Kruna Aran sane mateges nyujatiang, Upami : eda nema engsap kapin pitresnan anak
7. Teges Pangater “ parama”
Nyihnayang
pamekas, pinih utama, upami : Parama ledang kayunida Sang Prabu, antukan para
prtakjanane sampun tak kirangan sandan lan pangan.
8. teges pangater “kuma”
Nyihnayang
marupa sakadi, Buka. Upami : Panak kedis darane mara kumajaum.
9. Teges Pangater “ kapi” “
Nyihnayang
teges Kruna Lingganipun. Upami : Sane kapiandel wantah Dane kriana Patih
Agung.(Kapiandel = pinih andel= cager)
10. Teges Pangater “kami” :
Tegesnyane pateh sakadi Pangater kuma”. Upami “ Malarapan antuk manah dread baktu, kamipurun titiang matur, marupa jagra winungsu ring I Ratu.
11. Teges Pangater “ma” :
a. Nyihnayang Kria Lumaksana. Upami : Enggalang ja majalan, apang tusing petengan di jalan
Tegesnyane pateh sakadi Pangater kuma”. Upami “ Malarapan antuk manah dread baktu, kamipurun titiang matur, marupa jagra winungsu ring I Ratu.
11. Teges Pangater “ma” :
a. Nyihnayang Kria Lumaksana. Upami : Enggalang ja majalan, apang tusing petengan di jalan
b.
Mikolihang sakadi kruna Lingganipun. Upaminyane : Ya setata mabati madagang
saang, awanan seleg pesan ya nyemak gaene ento
c.
Nyihnayang nganggen, Upami : Alit-alite tusing dadi mabaju batik yan katuju
masuk malajah.
d. Nyinahang pernah/papernahan (genah = tempat/kewajaran) Upami : Tiang patut mabeli teken I Wayan Koplar
d. Nyinahang pernah/papernahan (genah = tempat/kewajaran) Upami : Tiang patut mabeli teken I Wayan Koplar
e.
Nyihnayang madaging Upami : Bubuh kacang ijone ento, magule Bali .
f.
Nerangang kahanan, sampun puput kalaksanayang. Upami “ Bebantenane maebe siap
biing mapanggang.
g.
ngawangun kruna pidarta. Upami “ Eda makrasapan majalan di sisin tukade, wireh
pelih abedik ngranayang labuh.
h.
ngamedalang wiadin ngawetuang, Upami : Ida mabaos teken para panjak lan waduane
makejang.
i.
Nyihnayang madrewe. Upami : Cecirenida sang maraga darma, maguna lewih tur
maambek welas asih
12. Teges Pangater “wi”
12. Teges Pangater “wi”
a.
Nyihnayang mabuat. Upami : Ida Sang Prabu Rahwana, wiakti ratu wimoha
b.
Nyinahang nulak. Upami : Bebuatipun mangda sadia rahayu, luput saking lara
wigna.
13. Teges Pangater “upa” :
Mateges
saluiring. Upami “ Upacara piodalane sampun cumawis
14.
Teges Pangater “swa” :
Mateges
antuk dewek, Upami : Ngiring ngayah ring swanegara manut swadarma lan swakarya
soang- soang.
15. Teges pangater “pati” :
Mateges Mawanti – wanti, Upami “ Plaibne PatiLuplup, tusing karuan tetujonne, wireh karauhan Bapak Polisi.
16. Teges Pangater “bra”
Mateges setata. Upami : Ya mula anak bragedegan. Kewala madingeehang munyi keras setata mesuang munyi bangras tur salah tampi.
Mateges Mawanti – wanti, Upami “ Plaibne PatiLuplup, tusing karuan tetujonne, wireh karauhan Bapak Polisi.
16. Teges Pangater “bra”
Mateges setata. Upami : Ya mula anak bragedegan. Kewala madingeehang munyi keras setata mesuang munyi bangras tur salah tampi.
17. Teges Pangater “para” :
Mateges
sakancan, Upami : Para baudanda lan paramantri
sami ampun sayaga natak bebaos Ida Sang Prabu.
18. Teges Pangater “Pra “
Mateges mabuat, Upami : Ida Sang abimanyu wiakti sang ksatria prawira ring jurit.
Mateges mabuat, Upami : Ida Sang abimanyu wiakti sang ksatria prawira ring jurit.
19. Mateges ebek, sering- sering,
Upami : Sampunang alit-alite pariceda ring anake sane maraga lingsir
20. Teges Pangater “Nir”:
Mateges tanpa utawi tan medaging, Upami Nirguna pisan titiang kantun maurip, salamine nandang jengah.
Mateges tanpa utawi tan medaging, Upami Nirguna pisan titiang kantun maurip, salamine nandang jengah.
21. Teges Pangater “dur “ :
Nyinahang kawentenan pakardi sane kaon. Upami “ Durgama pisan genahe irika, mawinan nenten nahenin karauhin olih imanusa. Tegesipun kalintang kaon.
Nyinahang kawentenan pakardi sane kaon. Upami “ Durgama pisan genahe irika, mawinan nenten nahenin karauhin olih imanusa. Tegesipun kalintang kaon.
22. Teges Pangater “su” :
Mateges becik, Upami : Ida Sang Wibisana sujati ida maraga sujana sulaksana
Mateges becik, Upami : Ida Sang Wibisana sujati ida maraga sujana sulaksana
B. INDIK SESELAN
Seselan
inggih punika, panganggen kruna sane genahnyane ring tengah. Sane kabaos wiadin
mawasta seselan, Minakadi : in, um, el, er, miwah ed.
1. Teges seselan “in” :
Nyihnayang Kruna Kria Linaksana, sampun puput kalaksanayang. Upami : Wus sinurat ring Rahina Redite Umanis Wukir.
2. Teges Seselan “um" :
Nyihnayang Kruna Kria Linaksana, sampun puput kalaksanayang. Upami : Wus sinurat ring Rahina Redite Umanis Wukir.
2. Teges Seselan “um" :
Nyinahang
Ngelaksanayang karya/Kruna kria Lumaksana. Minakadi :
sahur = sumahur, lampah = Lumampah, Msll
sahur = sumahur, lampah = Lumampah, Msll
3. Teges Seselan “ el, er ed” :
Nyinahang ceceh, mawanti-wanti, lumrah ipun
nyinahang tetuladan suara
Upami : Sebseb + el = selebseb, keteg + er = kereteg, Gebug + ed= gedebug, msll.
Nyinahang ceceh, mawanti-wanti, lumrah ipun
nyinahang tetuladan suara
Upami : Sebseb + el = selebseb, keteg + er = kereteg, Gebug + ed= gedebug, msll.
Nyinahang sekadi kruna aranipun .
Upami : tapak + el = telapak, gigi
+ er = gerigi, genteng + el = gelenteng, msll…
C. PANGIRING
Sane
kabaos Pangiring, inggih punika “ Pangnggen kruna sane magenah ring pungkur.
Pangiring-pangiring punika minakadi “ a, an, ang(yang), in, ing(ning), e, ne,
en, wait, man, wan.
1. Teges pangiring “a” :
1. Teges pangiring “a” :
a,
Nyinahang karya sane kakaryanin olih jadma sane karaosang (orang ke3). Upami “
dukain + a, tingalin + a.
Wimba ring lengkara : Ngelemang titiang wawu dukaina olih I Guru. Suba tingalina tiang epuh magarapan, masih ya enu bengong-bengong, msll,,
Wimba ring lengkara : Ngelemang titiang wawu dukaina olih I Guru. Suba tingalina tiang epuh magarapan, masih ya enu bengong-bengong, msll,,
b.
Nyinahang padrewean, Upami : Pianak + a = pianaka ada tuah dadua,
2. Teges Pangiring”an”
a. Nyinahang kahanan nglangkungin sane lianan. Upami : Punyan nyuhe tegehan teken punyan biune.
a. Nyinahang kahanan nglangkungin sane lianan. Upami : Punyan nyuhe tegehan teken punyan biune.
b.
Nyinahang langkungipun kalintang. Upami “ ya anak buka sesenggakane, jlema
lantangan batis, joh-joh pagelahan anake bakat baana ngalih.
c.
Nyihnayang ngwangun Kruna Aran “ Upami Jani mula dina sangkepan Subak.
d. Nyihnayang Kruna aran Niskala, : Upami “ Yan Kamulan tusing duman I dewek, eda bena marikosa.
e. Nyihnayang prabot, Upami : Jemakang meme kikihan, lakar ngae santen
d. Nyihnayang Kruna aran Niskala, : Upami “ Yan Kamulan tusing duman I dewek, eda bena marikosa.
e. Nyihnayang prabot, Upami : Jemakang meme kikihan, lakar ngae santen
f.
Nyihnayang kruna Aran sekadi Kruna Lingganipun “ Upami “ Ditu di Jlingjingan
ebune pejang bapa bulihe, ngantosang dewasane mamula.
g. Nyihnayang wewatesan , Upami :Waian tiang majalan, sawireh motore kelang.
g. Nyihnayang wewatesan , Upami :Waian tiang majalan, sawireh motore kelang.
h.
Nyinahang genah , Upami : Kawanguna sekolahan, genah melajahang budi.
i.
Nyihnayang Makueh , Upami : Anake cerik ane tonden matuuh liwat telu bulan,
tonden dadi anggoin mas, masan ,
msll.
j. Nyihnayang tetuladan barang , Upami “ gaenang adine kapal-kapalan lakar pulanga ditelagane.
j. Nyihnayang tetuladan barang , Upami “ gaenang adine kapal-kapalan lakar pulanga ditelagane.
3. Teges Pangiring “ang” :
a. Nyinahangkarya matetulung. Upami : Jemakang malu adine nasi, witeh uli tuni tonden madaar.
b. Nyihnayang ngelaksanayang karya (Lumaksana ) Upami “ Tegarang satuayang malum kenken pangawitne.
c. Nyinahang makta miwah nglaksayang karya, Upami : Tegarang satuayang malu, kenken pangawitne.
a. Nyinahangkarya matetulung. Upami : Jemakang malu adine nasi, witeh uli tuni tonden madaar.
b. Nyihnayang ngelaksanayang karya (Lumaksana ) Upami “ Tegarang satuayang malum kenken pangawitne.
c. Nyinahang makta miwah nglaksayang karya, Upami : Tegarang satuayang malu, kenken pangawitne.
d.
Nyinahang sakadi Kruna Lingganipun. Upami : Enggal pesan ya ruyug, sujatine ya
anak sedeng adiang ping pindo.
e.
Nyinahang Karya kala punika, Upami : ya setata bangun ngedas lemahang.
4. Teges Pangiring”in”
a. Nyinahang karya matetujon ring panandangipun, Upami : Ya suba magarapan, mula tuara dadi barengin nyen-nyen.
b. Nyinahang wewatesan, Upami : di Jeron Bapak Prebekele ada karya ngrorasin.
c. Ngwangun rasa ring panandangipun, Upami : Uparenggan tetamanan punika wiakti ngulangunin pisan.
a. Nyinahang karya matetujon ring panandangipun, Upami : Ya suba magarapan, mula tuara dadi barengin nyen-nyen.
b. Nyinahang wewatesan, Upami : di Jeron Bapak Prebekele ada karya ngrorasin.
c. Ngwangun rasa ring panandangipun, Upami : Uparenggan tetamanan punika wiakti ngulangunin pisan.
d.
Nyihnayang karya matetulung, Upami : Ampakin ya kori.
e. Nyinahang karya mawanti-wanti. Upami : Butbutin malu bulun siape.
f. Nyinahang kahananipun lintangn. Upami : Pategehin pundukan carike ento, apang tusing dadi lancah blabar.
e. Nyinahang karya mawanti-wanti. Upami : Butbutin malu bulun siape.
f. Nyinahang kahananipun lintangn. Upami : Pategehin pundukan carike ento, apang tusing dadi lancah blabar.
5. Teges Pangiring “ing = ning”
Pangiring ing/ning punike saimper ring pangiring “ne”, Upami : Pamuput Ngacep-acep Ida Betara ring luring akasa = sane malingga malinggih ring luring akasa
Pangiring ing/ning punike saimper ring pangiring “ne”, Upami : Pamuput Ngacep-acep Ida Betara ring luring akasa = sane malingga malinggih ring luring akasa
6. Teges Pangiring “ e”
Nyinahang panuek kruna lingganipun, Upami : Jame suba nyinahang pukul 10.50 manut dedauhanIndonesia
sisi kauh.
Nyinahang panuek kruna lingganipun, Upami : Jame suba nyinahang pukul 10.50 manut dedauhan
7. Teges Pangiring “ne”
a. Nyinahang barang punika drewen anak sane karaosang ( orang ke 3), Upami : Limane gede gati.
b. Ngwangun Kruna Aran, Upami : Dalemne atungtung nyuh.
a. Nyinahang barang punika drewen anak sane karaosang ( orang ke 3), Upami : Limane gede gati.
b. Ngwangun Kruna Aran, Upami : Dalemne atungtung nyuh.
c.
Nuekang Kruna Keterangan, Upami “ Pangawitne ya ngorahang tuara nyak.
8. Teges Pangiring “en, wati, man, wan”
Nyinahang Pakaryan sane pacing kalaksanayang during majanten, Upami :
8. Teges Pangiring “en, wati, man, wan”
Nyinahang Pakaryan sane pacing kalaksanayang during majanten, Upami :
- Anak istri sane sampun
ngamolihang ring indik kekawian, kabaos sang rumaga sastrawati.
- Anake sane seneng matulung urip,
welas asih, tur malaksana rahayu, wantah patut kabaosang budiman.
- Ida Sang Prabu Salya, wiakti ratu
saktiman tur kabiuhaning wadua miwah bala peka.
- Sang Wibisana diastu tosning
raksasa, sakewanten pakayunane suci, mawinan Ida kabaos sang Gunawan, Msll.
0 komentar:
Posting Komentar